Your art work is called “Amasis” who was an ancient potter. Tell us a few things about his style as well as the other pottery styles that we encounter in ancient Greece.
- Ο ζωγράφος του Άμαση είναι μια από τις εξαιρετικές μορφές της μελανόμορφης τεχνικής. Η δουλειά του έχει λεπτή χάρη και ζωντάνια και προσωπικά μου αρέσει πολύ. Η ποιότητα της αγγειοπλαστικής του είναι τέλεια όπως και η πινελιά και η χάραξή του. Κατέχει το σχέδιο και είναι δεξιοτέχνης και τολμά την καινοτομία στη διαχείριση του χώρου και τη χρήση του χρώματος. Από τα αγαπημένα θέματά του είναι ο Διόνυσος και ο τρύγος. Ο Διόνυσός του δεν είναι μορφή ιερατική όπως άλλων της αρχαϊκής εποχής ούτε οι μορφές του έχουν την αγαλματώδη επιβλητικότητα όπως αυτές του Εξηκία, έχουν όμως ευγένεια και μια ιδιαίτερη πνευματικότητα. Οι Διονυσιακοί του θίασοι είναι λελογισμένα δαιμονικοί. Η δουλειά του σε μεγάλο βαθμό αντανακλά την ένταξη της (επικίνδυνης) Διονυσιακής λατρείας στη ευταξία της Πόλης.
Ας κάνουμε όμως μια σύντομη αναφορά στην γραπτή κεραμική των ιστορικών χρόνων, με ξεκίνημα την γεωμετρική εποχή που αρχίζει μετά την κατάρρευση των Μυκηναϊκών ανακτόρων και την ερήμωση των οικισμών. Έτσι, για περισσότερο από 150 χρόνια έχουμε την πρωτογεωμετρική περίοδο με τη διακόσμηση να αποτελείται από γραμμές και ημικύκλια ενώ η αναπαράσταση της ανθρώπινης μορφής χάνεται. Οι μεγάλοι ταφικοί αμφορείς και κρατήρες με τις μεγάλες αφηγηματικές παραστάσεις που θαυμάζουμε στο Μητροπολιτικό της Νέας Υόρκης και της Αθήνας με τις σκηνές της πρόθεσης ανήκουν στην ώριμη γεωμετρική εποχή του ογδόου αιώνα π.Χ.
Ήδη από τα τέλη του ογδόου αι. οι Κορίνθιοι αγγειογράφοι, δραστήριοι πρωτοπόροι και εκλεπτυσμένοι, χρησιμοποιούν νέα στοιχεία στην δουλειά τους όπως το περίγραμμα, το οποίο όμως σταδιακά αποτελεί στοιχείο ενός νέου τρόπου ζωγραφικής όπου η μορφή είναι μαύρη και η λεπτομέρεια αποδίδεται με χάραξη. Αυτή είναι η γνωστή σε όλους μας μελανόμορφη τεχνική η οποία δημιουργήθηκε στα εργαστήρια της Κορίνθου. Την ίδια περίοδο οι Αθηναίοι ζωγράφοι βρίσκονταν σε μια αμηχανία αφήνοντας σταδιακά τη γεωμετρική ζωγραφική, η οποία (αμηχανία) εκφράζεται στον λεγόμενο πρωτοαττικό ρυθμό (ο μεγάλος πρωτοαττικός αμφορέας του μουσείου Ελευσίνας, πόλη στην οποία κατοικώ, είναι ένα τυπικό παράδειγμα). Οι Κορίνθιοι χρησιμοποίησαν τη μελανόμορφη τεχνική και δημιούργησαν αυτό που είναι γνωστό ως Ανατολίζων ρυθμός κατά τον έβδομο π.Χ. αιώνα. Ζωγράφιζαν λιοντάρια σφίγγες γρύπες χίμαιρες και άλλα ζώα, υπαρκτά ή δαιμονικά και έφτιαξαν κομψοτεχνήματα όπως αλάβαστρα αρύβαλους (αρωματοδοχεία) σκύφους, όλπεις, και οινοχόες. Όμως, η μελανόμορφη τεχνική έμεινε γνωστή ως Αθηναϊκός μελανόμορφος ρυθμός γιατί ήταν οι Αθηναίοι που την χρησιμοποίησαν για να ζωγραφίσουν αφηγηματικές σκηνές. Ζωγράφισαν τους Ολύμπιους Θεούς, τους μύθους, σκηνές από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια και τέλος σκηνές από την καθημερινή ζωή.
Η αρχαϊκή εποχή είναι η εποχή της αφύπνισης της ατομικής συνείδησης. Ο μύθος υποχωρεί σταδιακά και πολλοί είναι οι παράγοντες που συγκλίνουν στην επικράτηση του Λόγου. Αυτό αντανακλάται και στην αγγειογραφία και εκφέρεται καθαρά με τον ερυθρόμορφο ρυθμό. Καθώς η αρχαϊκή εποχή βαίνει προς το τέλος της, ένας νέος τρόπος ζωγραφικής δημιουργείται, ο ερυθρόμορφος. Είναι ουσιαστικά η τεχνική του περιγράμματος, όπου ζωγραφίζοντας το περίγραμμα της μορφής με λεπτό πινέλο, έβαφαν το εξωτερικό της μορφής μαύρο, ενώ η μορφή έμενε στο ερυθρό χρώμα του πηλού και οι λεπτομέρειες αποδίδονταν με λεπτό πινέλο. Έτσι, οι πτυχώσεις των ενδυμάτων και οι ανατομικές λεπτομέρειες των σωμάτων αποδίδονταν καλύτερα. Ο Αθηναϊκός πηλός με την δράση της φωτιάς και του οξυγόνου παίρνει ερυθρό χρώμα γιατί περιέχει σε μεγάλη ποσότητα σίδηρο. Λόγω αυτού, αφού η μορφή έμενε στο χρώμα του πηλού, ονομάστηκε ερυθρόμορφος. Έχουμε υπέροχες εικονογραφίες εσωτερικών των σπιτιών με γυναίκες να συνομιλούν στο γυναικωνίτη, την εφηβική αμφιρρέπεια με νεαρές κοπέλες που συνομιλούν με τον Έρωτα, Αθηναϊκά εργαστήρια και σκηνές συμποσίου. Αρμονία, κοσμοπολιτισμός και εκλογίκευση.
Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο η γνωστή τεχνική της ζωγραφικής σε λευκό, πήρε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της όταν εφαρμόστηκε στις Ληκύθους ταφικής χρήσης κυρίως για τους νέους που έπεσαν στον πόλεμο. Τις βλέπουμε ζωγραφισμένες να βρίσκονται ακουμπισμένες στα σκαλιά του τάφου ως δώρο για το νέο που έπεσε υπερασπιζόμενος τα ιδανικά της Δημοκρατίας. Με λίγες, λιτές και συχνά βιαστικές πινελιές ο ζωγράφος πετυχαίνει μέγιστο βαθμό συναισθηματικής έκφρασης της δύσθυμης ατμόσφαιρας της εποχής. Έργα αριστουργηματικά, επενδυμένα με μια ιερότητα που δεν πέρναγαν συχνά τα όρια της Αττικής.
Η Αττική αγγειογραφία μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο παίρνει το δρόμο της φθοράς. Η παρακμή είναι εμφανής. Κάνουν προσπάθειες για έντονες πολυχρωμίες και καινούριες συνθέσεις χωρίς όμως επιτυχία. Ότι είχε να παρουσιάσει το εξέφρασε με τρόπο περίτεχνο και θαυμαστό, μέχρι τα μέσα περίπου του 4ου π.χ. αιώνα
What can one learn from the various vases and their long journey through the ages?
Όλοι οι μελετητές του αρχαίου κόσμου παράλληλα με τις γραπτές πηγές, χρησιμοποιούν και τη μελέτη της αγγειογραφίας για την ανάλυση της αρχαιότητας και την τεκμηρίωση. Εκτός όμως από αυτή τη σπουδαιότητα των αρχαίων ελληνικών αγγείων ως φορέων νοήματος για την κατανόηση της αρχαιότητας, η αξία τους και ως υλικών έργων τέχνης είναι πολύ μεγάλη. Αποτελούν παραγωγές ενός πολιτισμού υψηλής αισθαντικότητας ο οποίος αρχικά τουλάχιστον δεν είχε διαχωρίσει το κοσμικό από το ιερό. Είναι δύσκολο να αντιληφτεί κάποιος μη ειδικός το υψηλό επίπεδο επιδεξιότητας και εμπειρικής γνώσης που έφτασαν οι αρχαίοι κεραμίστες στην αρχαϊκή ή στην κλασσική εποχή, καθώς επίσης και τη διαδικασία που χρειάζεται για να πάρει μορφή ένα αγγείο από την εξόρυξη του πηλού μέχρι και το ψήσιμό του. Σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα έχω σοβαρές αμφιβολίες αν κάποια από αυτά θα μπορούσαν σήμερα να αναπαραχθούν με επαρκή αρτιότητα. Το επίτευγμα της βαφής τους δε, μόνο τις τελευταίες δεκαετίες έγινε εφικτό σε ικανοποιητικό βαθμό. Δεν θα ήταν υπερβολή να πω, ότι συχνά η αρμονική και μόνο ένωση του χεριού με το χείλος ή το σώμα, είναι πράξη υψηλής καλλιτεχνικής αξίας και δεν εννοώ τους μεγάλους φλύαρους ερυθρόμορφους ελικωτούς κρατήρες, αλλά π.χ. την ταπεινή μικρή ερυθρόμορφη οινοχόη με τον Διόνυσο την Πομπή και τον Έρωτα με αριθμό 25.190 στις προθήκες του ΜΕΤ. (στάθηκα πολύ ώρα και την κοίταζα με θαυμασμό…). Τα αρχαία Ελληνικά αγγεία συνταιριάζουν με τρόπο θαυμαστό την χρηστική αξία και την καλλιτεχνική μορφή. Τίποτα όμως δεν ήταν δοσμένο απ την αρχή. Ο δημιουργός έπρεπε να μπορεί να τιθασεύσει ένα δαιμονικό παράγοντα, τη φωτιά ώστε να μην του καταστρέψει τον κόπο εβδομάδων και να αξιοποιήσει τη δράση της για να αποδώσει τα χρώματα, πρώτιστα όμως έπρεπε να επινοήσει τη φόρμα. Για αυτό η εργασία του κεραμοποιού είναι πρωτογενής ποιητική διαδικασία όπως όλων των δημιουργών, όπως αυτής του αοιδού ή του ξυλουργού. Ένα αγγείο μπορεί να είναι έτσι, αλλά μπορεί να είναι και αλλιώς.
Ο προστάτης των βιοτεχνών Δαίδαλος δεν είναι χωρίς σημασία που έχει πατέρα κάποιον Μητίωνα (που παραπέμπει στην πολύτροπο νόηση ως βάση της βιοτεχνικής παραγωγής) ή κάποιον Ευπάλαμο (που μας φανερώνει επιδεξιότητα του χεριού δηλαδή την δυνατότητα για την υλοποίηση της επινόησης). Επιπροσθέτως η μητέρα του είναι η Φρασιμίδη (αυτή που επινοεί το σχέδιο) ή άλλοτε η Ιφινόη (ισχυρό πνεύμα).
Πώς όμως να μιλήσεις για την αρχαία ελληνική κεραμική χωρίς να μιλήσεις για τον πολιτισμό στον οποίο γεννήθηκε και πώς να μιλήσεις για τον πολιτισμό χωρίς να μιλήσεις για τον Χώρο, τον τόπο, την Ελληνική γεωγραφία. Ο Ελληνικός κόσμος είναι ο Ελληνικός τόπος, είναι ο τόπος των μικρών λόφων, των λιμνών, και των πυκνών δασών. Σε κάθε δέντρο, ζει μια ψυχή, μια Μελία, μια Αμαδρυάδα. Στις λίμνες και στα δασωμένα βουνά, ζουν οι Νύμφες και τις νύχτες με πανσέληνο, η θεά σελήνη, αφήνει για λίγο το φτερωτό της τέθριππο, και αρέσκεται να πηδά στις ράχες των κατσικιών και των προβάτων που αργοσαλεύουν. Ήταν κάτω από μια κατσίκα που παραμόνεψε ο Πάνας και έσμιξε μαζί της, που όλο του ξέφευγε,,,, Η αρχαία Ελληνική μυθολογούσα συνείδηση είναι μόνο ένα από τα υπέροχα συστατικά της ελληνικής κεραμικής. Το άυλο. Το υλικό χρειάζεται ιδιαίτερη αναφορά. Τα μεγέθη στον Ελληνικό τόπο είναι μικρά, στο μέτρο του ανθρώπου. Μικροί κόλποι, μικρές θάλασσες, μικρές κοιλάδες. Εκεί που βλέπεις, μπορείς και να πας. Ο καιρός είναι γλυκός και η διαδοχή των εποχών ήπια. Είναι για αυτό που το Απολλώνιο ισορροπεί με το Διονυσιακό. Όταν το φθινόπωρο εγκατέλειπε το ιερό των Δελφών ο Απόλλωνας, ερχόταν ο Διόνυσος να εγκατασταθεί.
Όταν σιγούσε ο Παιάνας, αντηχούσε ο Διθύραμβος. Στον Ελληνικό κόσμο, όλες οι όψεις του ανθρώπινου ψυχισμού βρίσκονται σε αρμονία. Στην καρδιά της αυστηρής Σπάρτης δεσπόζει το άγαλμα του Γέλωτα, ο Δίας (σε ερυθρόμορφο αγγείο) πετά τα σκήπτρα-σύμβολα της εξουσίας του και κυνηγά ερωτικούς συντρόφους στο όρος Ίδη. Στην εικονογραφία των αγγείων καθώς αφήνουμε την αρχαϊκή εποχή που αρέσκεται στην αναπαράσταση του μύθου και της ηρωικής στιγμής, βρίσκουμε στην κλασσική εποχή, στιγμές πραγματικών ανθρώπων οι οποίοι και κατονομάζονται. Έτσι βλέπουμε τον Σμίκρο να ζωγραφίζει τον φίλο του Ευφρόνιο και τον εαυτό του σε ένα συμπόσιο που πραγματικά συνέβη. Έχουμε ακόμα και παραδείγματα αυτοαναφοράς ή αυτοσυνείδησης όπως αυτό του ερυθρόμορφου κρατήρα της Caltagirone όπου ο κεραμέας εικονογραφεί την ταπεινή του τέχνη, με την προστάτιδα Θεά του να του ρίχνει μια τρυφερή καταδεκτική ματιά στρίβοντας προς αυτόν το βλέμμα στιγμιαία. Να μπούμε μήπως στον πειρασμό να θυμηθούμε τον Βελάσκεθ όπου 20 περίπου αιώνες μετά, στον περίφημο πίνακά του ζωγραφίζει την ζωγραφική με μια ομόλογη πράξη αυτοαναφοράς και χειραφέτησης? Η αρχαία Ελληνική γραπτή κεραμική δεν είναι μια απλή διακοσμητική τέχνη. Είναι παρακολούθημα της ιστορίας και του πνεύματος της αρχαιότητας από την αρχή μέχρι και την παρακμή του αρχαίου κόσμου όπου και η ίδια παρακμάζει και τελικά αφανίζεται. Μας σκιαγραφεί το πέρασμα από τον κυρίαρχο Μύθο στο Λόγο και την εκοσμίκευση. Μας ιχνογραφεί τον Ελληνικό ανθρωπολογικό τύπο, αυτόν που η Δύση αρέσκεται να καυχάται ότι έχει για πρότυπο. Αυτό που πραγματικά σε τελευταία ανάλυση κομίζει η ανάγνωση της εικονογραφίας των αρχαίων Ελληνικών αγγείων σε αυτόν που θα κάνει τον κόπο να την Διαβάσει είναι η αίσθηση της Ανθρώπινης φύσης του ανθρώπου, που στην πραγματικότητα είναι πολύ μακριά από την εναρκτήρια πρόταση των μοντέρνων καιρών, όταν δηλαδή ο Καρτέσιος μας είπε ότι το πραγματικό είναι το μετρήσιμο. Είναι μια υπενθύμιση της φύσης, των ορίων και της μοίρας μας.
During your recent visit to the United States, you took part in workshops, met with museums, art galleries and educational programs. What is your takeaway from these contacts?
My work is very much appreciated by the American audience, as I already knew well since the times of my Amasis-Ariadne Gallery on the island of Santorini, Greece. But recognition is always a very welcome feeling! Both the attendance and the response to my recent workshops on the East Coast were amazing, and I must say I’m thrilled, and already looking forward to the next round of workshops, since the interest is there. Moreover, designated items from my collection (from the Minoan and Mycenaean eras) will soon be available at a museum store in the US. |
